متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»

دکتر محرم رضایتی کیشه‌خالهگیلان سرزمین شگفتی‌هاست. با آنکه قلمرو جغرافیایی محدودی دارد، آکنده از تنوعات طبیعی، فرهنگی و زبانی است. دریا و دشت و کوه و جنگل، انواع گونه‌های حیوانی، پوشش‌های متنوع گیاهی، سنت‌ها و آداب مختلف اجتماعی و فرهنگی، و گویش‌های متنوع زبانی اعم از گیلکی، تالشی، گالشی، کردی و تاتی، با مردمانی نجیب، شجاع، اصیل و بافرهنگ، از گیلان تابلویی زیبا با نقش‌هایی رنگارنگ، دلپذیر و سحرانگیز به تصویر کشیده که دل هر رهگذر و تماشاگری را می‌رباید.    گسترة زبان‌های گیلکی و تالشی علاوه بر گیلان، به مناطق دوردست هم کشیده شده است. چنانکه گیلکی تا چالوس در استان مازندران، و تالشی تا رود کورا در جمهوری آذربایجان پیش رفته است. از متون کهن گیلکی و تالشی آگاهی چندانی نداریم. جز اینکه در گیلکی، دیوان شرفشاه دولائی (دولابی) موجود است که احتمالاً مربوط به قرن هشتم هجری می‌باشد. در تالشی نیز قدیمی‌ترین نوشته‌ها منسوب به صفی‌الدین اردبیلی است که در قالب چند فهلوی (دوبیتی‌) باقی مانده است. بنابراین اغلب اسناد به زبان گیلکی و تالشی در دوران متأخر نوشته شده‌اند.    نگارش به زبان‌های گیلگی و تالشی در چهار دهة اخیر در قالب نشریات، کتاب‌های شعر و داستان رونق بیشتری گرفته است. این نوشته‌ها عموما متأثر از خط و زبان فارسی، و مبتنی بر پسندها و سلایق شخصی نویسندگان آنها در شیوة نگارش فراهم آمده، و از این نظر، یکدست و منظم نیستند. تنوع شیوه‌های نوشتاری مطبوع نظر خوانندگان نیست، زیرا به امکان استفادة مطلوب از متون گویشی آسیب می‌رساند.     ضرورت وحدت رویه در نگارش متون گویشی موجب شد گروهی از پژوهشگران تالش با درک اهمیت موضوع، شیوه‌نامه‌ای مشترک با نام «همواج متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...

 دکتر محرم رضایتی کیشه‌خالهیادآوری: «این مقاله در مورخة 1399/10/02 در پنجمین همایش بین‌المللی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال) در تهران، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به صورت سخنرانی ارایه گردید».  مطالعات علمی در حوزة زبان تالشی سابقة چندانی ندارد. از نظر تاریخی نخستین اطلاعات مربوط به زبان تالشی به سال 1842م برمی‌گردد. در این سال خودزکو، ایران‌شناس روسی‌تبار اهل لیتوانی کتاب مشهور خودش را با عنوان ««ترانه‌های محبوب ساکنان کرانه‌های دریای خزر» در لندن منتشر کرد و در بخشی از آن به زبان تالشی پرداخت. در این کتاب 15دوبیتی و 80 واژة تالشی مورد بحث و تحلیل زبانی قرار گرفته است. هرچند بخش تالشی این کتاب اهمیت چندانی ندارد، اما شالودة پژوهش‌های مرتبط با زبان تالشی درحقیقت با این اثر آغاز شده است. ترجمة فارسی گزیده‌ای از این کتاب با عنوان «ترانه‌های محلی ساکنان کرانه‌های دریای خزر» مشتمل بر ترانه‌های گیلکی، تالشی و مازندرانی و تحلیل زبانی آنها به همت شادروان جعفر خمامی‌زاده در سال 1381 ازسوی انتشارات سروش منتشر شد. ایران‌شناسان بویژه مستشرقان روسی، بعدها تحقیقات مربوط به زبان تالشی را ادامه و گسترش دادند.    اما در ایران سابقة تحقیقات زبان تالشی به سال 1363 می‌رسد. در این سال علی عبدلی کتاب «فرهنگ تاتی ـ تالشی» خود را در انزلی منتشر کرد. این کتاب هرچند از نظر علمی و مطالعات زبانشناسی مثل کتاب خودزکو اهمیت چندانی ندارد، اما طلیعه و سرآغاز مطالعات زبان تالشی در ایران محسوب می‌شود.   خوشبختانه در اواخر دهة 60 و اوایل دهة 70، پژوهش‌های زبان تالشی وارد مراکز علمی و دانشگاه‌های ایران شد و مطالعات آن به صورت علمی رونق گرفت و در قالب پایان‌نام متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...

دکتر علی نصرتی سیاهمزگی«همواج» با هدف همدلی و یکسان‌سازی شیوۀ نوشتار تالشی پا گرفت و توانست با گرد هم آوردن نویسندگان و فرهنگ‌دوستان تالش برای نخستین بار گامی سترگ بردارد؛ کار را به کارگروه تخصصی هشت‌نفره بسپارد و دربارۀ مسائل گوناگون خط گفت‌وگو کند. بیش از یک ماه بسته‌هایی از نمونه‌ها، حرف‌ها، واج‌ها، آواها و شیوۀ نگارش واژه‌ها به کارگروه رسید و بررسی شد. مسؤولیت هماهنگیِ کارگروه تخصصی، تنظیم الفبا و دستور خط، و گزارش پایانی کارگروه بر عهدۀ جناب دکتر محرم رضایتی کیشه‌خاله بود. گزارش پایانی الفبا و دستور خط تالشی در نشستِ ۴ خرداد ۱۳۹۶ در پژوهشکدۀ گیلان‌شناسیِ دانشگاه گیلان ارائه شد و پس از بحث و بررسی، و طرح برخی پیشنهادها، کلیات آن با نظر موافق همۀ حاضران تصویب شد. براساس بیانیۀ پایانی، پایبندی به الفبا و دستور خط آن بر اعضای گروه الزامی است. به نویسندگان و نشریات حوزۀ تالشی نیز پیشنهاد شد تا برای یکپارچگی، آثار خود را براساس «همواج» نشر دهند که ثمرۀ همدلی و همگویی، و عصارۀ سلیقه‌ها و رویه‌های پژوهشگران تالش است.     نسخۀ pdf همواج در اواخر خرداد ۱۳۹۶ در فضای مجازی منتشر شد و در مقدمه‌اش آمد که این نسخه به‌صورت آزمایشی تا یک سال به کار بسته می‌شود و پس از آن کارگروه تخصصی با دریافت بازخوردها و نظرهای اصلاحی و تکمیلی می‌تواند در آن بازنگری کند. فایل همواج و خبر انتشار آن در فضای مجازی؛ وبسایت‌ها، وبلاگ‌ها، گروه‌های تلگرامی، و همچنین خبرگزاری‌ها بازتاب گسترده‌ای داشت. در زمان تعیین‌شده، پژوهشگران و کاربران هیچ نقد و پیشنهادی ندادند و نسخۀ نهایی «همواج» (مصوب جلسۀ سوم) و ترجمۀ انگلیسی آن همراه با مقاله، شعر، داستان و خاطره، در اسفند ۱۳۹۷، یعنی پس از ۱۸ ماه ب متن مصاحبه گیلان مصور با دکتر فرزاد بختیاری درخصوص «الفبا و دستور خط تالشی و تاتی»...